Y Bwlch Mewn Celfyddydau Ieuenctid: Mae Cyfleoedd Creadigol Yn Hanfodol Ar Gyfer Iechyd Meddwl Pobl Ifanc Yn Eu Harddegau
Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Ieuenctid, mae Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru (CCIC) yn ymuno â'r alwad fyd-eang i rymuso pobl ifanc.
Eleni, rydym ni’n tynnu sylw at y gydberthynas amlwg rhwng mynediad cyfyngedig i raglenni celfyddydau ieuenctid mewn rhannau o Gymru, a'r llanw cynyddol o heriau iechyd meddwl ymhlith ein pobl ifanc yn eu harddegau. O Sir Ddinbych i'r Cymoedd, lle mae cyllid y celfyddydau yn aml yn brin, mae pobl ifanc yn colli'r cyfoeth o gyfleoedd creadigol a ddylai gryfhau eu lles, eu gwytnwch a'u dyfodol. Rydym ni’n galw ar Lywodraeth Cymru i bontio'r bwlch hwn mewn celfyddydau ieuenctid a sicrhau bod pob Cymro yn ei arddegau yn cael y cyfle i ffynnu.
Mae pobl ifanc yn eu harddegau heddiw yn wynebu heriau iechyd meddwl digynsail. Yn ôl adroddiad UNICEF 2021, mae 13% o bobl ifanc 15-24 mlwydd oed yn fyd-eang yn profi anhwylderau iechyd meddwl, gyda gorbryder ac iselder yn arwain y ffordd. Yng Nghymru, mae'r darlun hyd yn oed yn waeth. Fe wnaeth arolwg Llywodraeth Cymru yn 2023 ganfod bod 20% o fyfyrwyr ysgol uwchradd wedi adrodd symptomau gorbryder, gyda chyfraddau uwch mewn ardaloedd dan anfantais economaidd fel rhannau o Gymoedd De Cymru a Gogledd Cymru wledig. Yn ystod prosiectau CCIC ledled Cymru, mae athrawon ysgolion cynradd ac uwchradd yn dweud wrthym yn rheolaidd bod y ffigurau'n waeth fyth, gyda llawer yn amcangyfrif bod gan dros draean o blant ysgol broblemau iechyd meddwl.
Y rhanbarth sydd â'r problemau iechyd meddwl uchaf a gofnodwyd (yn aml wedi'u marcio gan ysgolion wedi'u tanariannu ac adnoddau cymunedol cyfyngedig) yw’r lle hefyd lle mae’r celfyddydau yn lleiaf hygyrch - ond y mae eu hangen fwyaf. Mewn ardaloedd gyda buddsoddiad celfyddydol isel, mae absenoldeb allfeydd creadigol yn golygu fod pobl ifanc yn agored i niwed, gan waethygu brwydrau iechyd meddwl.
Yn CCIC, rydym ni wedi gweld drosom ni ein hun sut mae creadigrwydd yn trawsnewid bywydau. Mae gennym gyfres reolaidd o raglenni a phrosiectau sydd â'r nod o gyrraedd pobl ifanc yn y "mannau oer" hyn yng Nghymru. Mae'r rhain yn cynnwys Llinynnau Ynghlwm, Sgiliau Côr, gweithdai dawns a theatr, ac (i ddod yn fuan) ein prosiect Dyfodol Creadigol newydd. Rydym ni’n gweithio'n agos gyda phartneriaid gan gynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru, a'u rhaglen bwysig Hapus.
Y Dystiolaeth
Fe wnaeth adolygiad Sefydliad Iechyd y Byd yn 2019 o dros 3,000 o astudiaethau ganfod bod cyfranogiad yn y celfyddydau (boed trwy gerddoriaeth, drama neu gelfyddydau gweledol) yn lleihau iselder, gorbryder a straen tra'n rhoi hwb i hunan-barch a chysylltiad cymdeithasol. Ar gyfer pobl ifanc yn eu harddegau, y mae eu hymennydd yn dal i ddatblygu, mae gweithgareddau creadigol fel ymarfer corff meddyliol, gan gryfhau'r cortecs ar flaen yr ymennydd, sy'n llywodraethu datrys problemau a rheoleiddio emosiynol.
Dangosodd astudiaeth o 2020 yn y Cyfnodolyn Ieuenctid a Glasoed fod pobl ifanc yn eu harddegau sy'n cymryd rhan mewn gweithgareddau creadigol, fel ysgrifennu neu berfformio, yn adrodd lefelau straen is a mwy o hyder. Yng Nghymru, lle mae cyllid y celfyddydau yn amrywio'n fawr yn ôl rhanbarth, mae'r effaith yn glir.
Mae canolfannau trefol fel Caerdydd, Trefynwy ac Abertawe yn cynnig rhaglenni celfyddydol cadarn, gydag ysgolion a chanolfannau cymunedol yn cynnal corau, grwpiau theatr a dosbarthiadau celf. Ond mewn ardaloedd gwledig fel Sir Ddinbych neu gymunedau difreintiedig ym Mlaenau Gwent, rhaglenni celfyddydol yn aml yw'r cyntaf i gael eu torri pan fydd cyllidebau'n tynhau. Mae cyllid y celfyddydau y pen mewn rhai awdurdodau lleol gwledig yn llai na hanner ardaloedd trefol, gan adael pobl ifanc yn y rhanbarthau hyn gyda llai o gyfleoedd i ymgysylltu'n greadigol.
Mae'r "Bwlch Celfyddydau Ieuenctid" hwn yn arwain at ganlyniadau real. Fe wnaeth astudiaeth yn 2019 yn Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts ganfod bod canlyniadau iechyd meddwl pobl ifanc yn eu harddegau â mynediad at raglenni celfyddydol yn well, gan gynnwys cyfraddau is o bryder ac iselder. Mewn cyferbyniad, mae ardaloedd â mynediad cyfyngedig i'r celfyddydau (yn aml yn gorgyffwrdd ag amddifadedd economaidd) yn gweld achosion uwch o broblemau iechyd meddwl. Yng Nghymru, mae'r gwahaniaeth hwn yn amlwg: mae cymunedau sydd â'r buddsoddiad celfyddydol isaf, fel rhannau o'r Cymoedd, yn adrodd rhai o'r cyfraddau uchaf o atgyfeiriadau iechyd meddwl ieuenctid.
Lleisiau gan Bobl Ifanc yn eu Harddegau yng Nghymru
Nid ystadegyn yn unig yw diffyg cyfleoedd celfyddydol - mae'n realiti byw i bobl ifanc yng Nghymru.
Ledled Cymru, mae pobl ifanc yn eu harddegau mewn ardaloedd heb ddigon o wasanaethau yn dweud wrthym fod allfeydd creadigol, pan fydd ar gael, yn llinellau achub i lywio pwysau'r glasoed. Mae'r cyfleoedd hyn yn cryfhau bondiau cymdeithasol, gan wrthsefyll yr ynysu sy'n aml yn tanio brwydrau iechyd meddwl; yn ogystal â bod o fudd i'w haddysg, eu hiechyd corfforol a'u hapusrwydd pur.
Tegwch a Mynediad
Nid yw’n bosib gwahanu’r Bwlch Celfyddydau Ieuenctid yng Nghymru oddi wrth anghydraddoldebau ehangach. Mae ardaloedd incwm isel a gwledig, lle mae cyllid y celfyddydau yn brin, hefyd yn wynebu heriau fel gwasanaethau iechyd meddwl cyfyngedig, rhestrau aros hir y GIG ac ysgolion sydd dan bwysau. Fe wnaeth astudiaeth yn 2020 yn The Lancet Public Health dynnu sylw at y ffaith bod amddifadedd economaidd-gymdeithasol, sy'n gyffredin yn y rhanbarthau hyn, yn gwaethygu risgiau iechyd meddwl. Pan fydd diffyg rhaglenni celfyddydol, mae pobl ifanc yn eu harddegau yn colli offeryn profedig ar gyfer ymdopi, gan eu gadael yn fwy agored i straen a datgysylltiad.
Yn CCIC, rydym ni’n credu fod pob unigolyn yn eu harddegau yn haeddu mynediad i'r celfyddydau, waeth beth fo'u cod post. Ein cenhadaeth yw darparu cyfleoedd creadigol o'r radd flaenaf - ond ni allwn wneud hynny ar ein pen ein hunain. Mae angen newid systemig i sicrhau cyllid teg i'r celfyddydau ledled Cymru. Mae Deddf Lles Cenedlaethau'r DyfodolLlywodraeth Cymru yn galw am genedl iachach, fwy cyfartal - efallai mai buddsoddi mewn celfyddydau ieuenctid yw'r ffordd fwyaf uniongyrchol o gyflawni hyn.
Mae Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru yn annog llunwyr polisi, addysgwyr a chymunedau i flaenoriaethu buddsoddiad yn y celfyddydau fel strategaeth iechyd meddwl i bobl ifanc yn eu harddegau yng Nghymru. Nid moethusrwydd dosbarth canol yw'r celfyddydau - maen nhw'n angenrheidiol ar gyfer lles pobl ifanc o bob cefndir. Yn CCIC, rydym wedi ymrwymo i gau'r Bwlch Celfyddydau Ieuenctid, ond mae'n cymryd camau ar y cyd. Y Diwrnod Ieuenctid Rhyngwladol hwn, gadewch i ni sicrhau bod pob unigolyn yn eu harddegau yng Nghymru yn cael y cyfle i greu, cysylltu a ffynnu. Ymunwch â ni i eirioli dros Gymru lle nad oes unrhyw berson ifanc yn cael ei adael heb fywyd creadigol cyfoethog.
Evan Dawson
Prif Swyddog Gweithredol, Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru
Awst 2025